(Auteur: Sanne Witte) De tijd stond even stil op 11 september 2001 toen bij velen het nieuws ten gehore kwam dat er twee vliegtuigen door het World Trade Center waren gevlogen. Politieagenten en brandweerlieden waagden hun leven voor de duizenden mensen die zich in deze gebouwen bevonden. Uit pure wanhoop sprongen er mensen uit het raam om op de koude tegels van New York de dood te vinden. Er werd een uiteindelijk dodenaantal vastgesteld van 2977 mensen, waarvan 348 brandweerlieden en 62 agenten. Een verschrikkelijk incident wat niet had mogen gebeuren, zullen velen beamen. Dit gaat niet op voor iedereen.
Carlton Brown, een succesvol handelaar, had andere associaties bij dit incident. Waar hij aan dacht waren de dikke dollars die dit hem opleverde aangezien de marktwaarde van goud enorm steeg. Hij noemde het ‘a blessing in disguise’ en zei ‘in devastation there’s opportunity’ (The Corporation). Door dit gevoelsmatige contrast kunnen er vraagtekens worden gezet bij de relatie mens en geld. Is geld voor mensen zo’n primaire behoefte dat de beschikking belangrijker wordt dan de wijze waarop het verkregen is? Wat doet geld met ons? Zijn de handelingen die u verricht vergelijkbaar met de handelingen van Brown, kunt u ook zo zijn?
De hedendaagse samenleving kan hiërarchisch opgedeeld worden in verschillende groepen waarin de één over veel rijkdom en status beschikt en de ander niet. Uit onderzoek van Paul Piff kwam naar voren dat wanneer de rijkdom van een individu toeneemt het gevoel van medeleven en empathie afneemt. Dit is niet het enige wat de reactie van Carlton Brown op psychologische wijze kan verklaren. Het gevoel van recht hebben op rijkdom en het voorrang geven aan eigenbelang neemt namelijk ook toe. Deze hebzucht wordt gebagatelliseerd en het nastreven van eigenbelang wordt gezien als moreel toegestaan (TED, 2013).Oftewel het gedrag wordt goedgekeurd. Men kan op dezelfde voet doorgaan en stopt de spreekwoordelijke vingers in de oren wanneer er een stemmetje in het achterhoofd zachtjes fluistert; ‘maar dit kan ik toch eigenlijk niet maken’. Er lijkt sprake te zijn van cognitieve dissonantie.
Volgens de cognitieve dissonantietheorie vindt er een psychische aanpassing plaats bij mensen die zich vrijwillig aan onaangename ervaringen onderwerpen. De theorie zegt dat als mensen zich vrijwillig overgeven aan gedrag dat hen ongemak oplevert of dat op een andere manier botst met hun opvattingen en/of normen, ze in een bijzonder gemotiveerde psychische toestand terecht komen die bekend staat als cognitieve dissonantie. Wanneer zich dus een situatie voordoet met tegenstrijdige gedachtenpaden of beslissingspaden zal een individu vanuit deze theorie kiezen voor de optie die het minst emotionele stress oplevert. De onbalans zal dan verminderd worden door houding, overtuiging of gedrag aan te passen of een excuus voor en rationalisering van de houding, overtuiging of gedrag te vinden (Zimbardo, Johnson & MacCann, 2009). Dit cognitieve proces kan in allerlei maten en vormen voorkomen. Bij kleine en relatief onbelangrijke gebeurtenissen, zoals het uitgeven van een paar euro’s wanneer je dat eigenlijk niet kan permitteren maar jezelf toch over de streep trekt omdat je het toch wel weer een keer recht kan trekken. Maar ook grote en verschrikkelijke gebeurtenissen zoals het verhaal van Brown, waarbij er doden vallen maar jij hier profijt uit haalt. Zou het zo kunnen zijn dat Brown slecht is als persoon of vervormt het geld hem?
Uit onderzoek is naar voren gekomen dat hoe rijker een individu is, hoe groter de kans dat deze naar persoonlijk succes streeft en dat dat ten nadele kan zijn van derden (TED, 2013). Ik hoor u al denken: ‘ik ben niet rijk, ik ben geen miljonair; ik ben dus niet tot zoiets slechts in staat’. Naast het feit dat wanneer dit wellicht in uw hoofd voorbij kwam en er dus sprake zou kunnen zijn van cognitieve dissonantie aangezien deze constatering u onbehagen oplevert waar u vanaf wilt, is er ook nog iets anders. Het gaat niet alleen op voor de 20 miljardairs die zich in Nederland bevinden maar ook voor Henk en Ingrid. Want zelfs het dagdromen over geld kan onethisch gedrag uitlokken, bleek uit een studie aan de Harvard University. Wanneer iemand goede bedoelingen heeft of denkt onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad zijn er nog steeds factoren die onze psyche en dus ons handelen kunnen beïnvloeden. Vaak onbewust (Goed Gevoel, 2014). Er lijkt geen ontkomen aan dat de mens beïnvloed wordt door het hebben van geld of door de mogelijkheid om hier meer van te hebben. Het jagen op meer geld kan leiden tot compulsieve gedragingen en gedachten en valt daarom ook onder de noemer gedragsmatige verslaving. De chemische reacties die in de hersenen plaatsvinden zijn vergelijkbaar met de impact die alcohol op je gemoed heeft. Dopamine speelt hierbij een grote rol door de extreem bevredigende aard en het verslavende gevoel in het beloningscentrum in de hersenen (Goed Gevoel, 2014).
Geld vormt de mens en er lijkt geen ontkomen aan. We blikken terug op de vraag of u en Carlton Brown mogelijke gelijkenissen hebben als het op geld aan komt, oftewel; hoe hoog schat u de kans in dat geld u misvormt? Stelt u dan nu uw antwoord bij?
Achbar, M., Abbott, J., & Bakan, J. (2003 September 10). [Review of the documentery The Corporation] Big Picture Media Corporation. Opgehaald 22 september, 2015 van
TED. (2013). Does money make you mean? Opgehaald op 9 juli, 2015 van https://www. ted.com/talks/paul_piff_does_money_make_you_mean
Goed Gevoel. (2014). De impact van geld op je denken en doen. Opgehaald op 9 juli, 2015 van http://www.goedgevoel.be/gg/nl/11/Psychologie/article /detail/1770923 /2014/01/09/De-impact-van-geld-op-je-denken-en-doen.dhtml
Zimbardo, P., Johnson, R., & McCann, V. (2009). Psychologie een inleiding. Amsterdam: Pearson Education Amsterdam.