(Auteur: Anique Wijnhoud) - Mijn kijk op de wijze van omgaan met mensen met schizofrenie - “Mijn aardsengel Gabriel beschermt mij niet meer en ik ben nu een zuster geworden aan de donkere zijde van de onderwereld! Ik ben paranormaal begaafd en Bin Laden wil dat ik een broeder word, maar ik ben een zuster en ook geen homo.”

De cliënt tegenover mij lijkt te dissociëren; de aandacht voor de omgeving te verliezen. Hij kwam binnen met een gek en sloffend loopje, zijn houding is in elkaar gedoken, de blik in zijn ogen lijkt donker en leeg en het lijkt erop dat hij mijn aanwezigheid niet waarneemt. Als stagiaire ga ik neuropsychologische tests en interviews bij hem afnemen. Wat voor houding moet ik aannemen? Wat moet ik uitstralen? Wat moet ik zeggen? Wat moet ik vragen?

 Ik heb het idee dat hij niet eens in de gaten heeft dat ik tegenover hem zit. Hoe krijg ik in vredesnaam zijn aandacht? Ga ik mee in zijn waan of moet ik voor hem de realiteit van het hier en nu schetsen? Zouden er protocollen bestaan over de manier waarop ik nu op hem moet reageren? Deze situatie maakt mij onzeker. Ik merk gevoelens van bezorgdheid op over de staat waarin hij nu verkeert. Naar aanleiding van deze ontmoeting startte mijn zoektocht naar de wijze van omgaan met mensen met schizofrenie die zich op dat moment in een psychose bevinden.
Dit alles leidde tot de verwachting dat dit protocol in de literatuur terug te vinden zou zijn. Een lange zoektocht in de literatuur leverde echter weinig op. Reden om in gesprek te gaan met personen met jarenlange ervaring op het gebied van schizofrenie:  een verpleegkundige, een psychiater en natuurlijk een stabiel persoon met schizofrenie.

Een protocol?
Mijn behoefte aan en vraag naar een protocol leverde, verrassend genoeg, bij elk van hen een half opgetrokken wenkbrauw op. “Een protocol? Dat bestaat niet. Waarvoor heb je die nodig dan?” Mensen met schizofrenie kampen met positieve, negatieve en cognitieve symptomen. Positieve symptomen zijn verschijnselen die er naast het normale functioneren zijn bijgekomen, zoals: hallucinaties, wanen en losse associaties. (Penn, 1998; Roth et al., 2004; Walker et al., 2004). Negatieve symptomen houdt de afwezigheid of afvlakking in van emoties en gedrag. De emoties die en het gedrag dat je bij iemand verwacht, zijn niet aanwezig. Negatieve symptomen zijn bijvoorbeeld: verlies van initiatief en vervlakking van emoties (USDHHS, 1999a). Naast positieve en negatieve symptomen komen cognitieve symptomen ook voor bij schizofrenie. Dit zijn problemen met denken, geheugen en concentratie  (Cahn et al, 2011). Dat mensen met schizofrenie in hun leven te maken krijgen met (een van) deze symptomen, neemt niet weg dat zij een mens zijn zoals jij en ik. Wel is het belangrijk om met een aantal zaken rekening te houden.

Behoefte aan pauze peilen
Wanneer je in gesprek met een patiënt informatie naar boven wil halen, bijvoorbeeld voor een behandelplan of onderzoek, is het belangrijk dat deze informatie zo compleet en betrouwbaar mogelijk is. De volledigheid en betrouwbaarheid kunnen geschaad worden door concentratieproblemen, waardoor antwoorden van de patiënt  gebrekkig of onjuist zijn. Volgens de psychiater en de stabiele persoon met schizofrenie is het dus van belang om voorafgaand aan een gesprek de behoefte aan pauzes vast te stellen en te vragen hoe vaak hier behoefte aan is. Nicotine verbetert de concentratie van patiënten met schizofrenie (‘Schizofrenie en het gebruik van genotsmiddelen’, 2002). Wellicht  verklaart dit mede de half opgetrokken wenkbrauw bij mijn vraag naar een protocol: iemand dwingen tot roken in het belang van de wetenschap is redelijk tegenstrijdig.

Stigma’s loslaten
Het ligt voor de hand dat stigma’s (vooroordelen) van de therapeut (‘schizofrenen bewegen altijd dwangmatig, ze hebben weinig aandacht voor persoonlijke verzorging en praten in het wilde weg’) een negatieve invloed hebben op relaties met de patiënt. Medelijden tonen kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat de patiënt zich niet serieus genomen voelt. Hoe kan hier rekening mee worden gehouden? Oftewel: Stigma’s zijn meningen die niet op de werkelijkheid zijn gebaseerd. Juist omdat de patiënten mensen zijn zoals jij en ik, is het belangrijk de aandacht te richten op de persoon zelf. Zet de wens van de patiënt voorop en luister. Handelen vanuit stigma’s en het aannemen van een rol wekt weerstand op bij de patiënt en komt noch de relatie, noch de informatie ten goede. Doe daarom maar gewoon normaal.

Conclusie
Waar mijn intuïtie zei dat er wel een protocol moest bestaan over de omgang met mensen met schizofrenie, werd dit niet bevestigd in mijn zoektocht. Schizofreniepatiënten hebben misschien wel symptomen die de gemiddelde mens niet heeft, zij verdienen het om als gewone mensen behandeld te worden.  Wel is het belangrijk om rekening te houden met deze symptomen, zoals een lage concentratieboog . Dus wat te doen wanneer iemand vraagt welk protocol je hanteert in de omgang met schizofreniepatiënten? Trek dan die ene wenkbrauw op en antwoord: “Een protocol? Dat bestaat niet”.