(Auteur: Sanne Witte) Het is vroeg in de ochtend, om 4:30 uur stipt begint je wekker te bliepen. Het begin van de dag, en wat voor één. Want ook vandaag is er veel werk te verrichten en omdat je om 00:30 uur in bed lag heb je, ook vannacht weer, niet veel uren nachtrust genoten. Naast je vaste functie als bestuurder van het AMC, medisch specialist en wetenschapper zijn er nog altijd 27 nevenfuncties die ook om tijd en energie vragen. Daarbij wordt er geregeld een avond of weekend gevuld met het lezen van onderzoeksprojecten van promovendi. Wat een leven.
Aan deze afsluitende zin zullen velen, zeer zeker de lezer die bekend is met de recente cijfers omtrent stress, een negatieve lading toekennen. Longitudinaal onderzoek uitgevoerd door het Trimbos-instituut toonde aan dat maar liefst één derde van de Nederlanders op enig punt in het leven te maken krijgt met een stress gerelateerde aandoening. Werkstress is hier één van. Deze werkgerelateerde psychische aandoeningen is in de loop der jaren opgeklommen naar de top en staat nu op nummer één van de beroepsziektes in Nederland. Wie langdurig en hevig bloot wordt gesteld aan werkstress kan te maken krijgen met de uiterste consequentie; een burn-out. Iedereen wil dus ver uit de buurt blijven van werkstress, toch gaan velen hier onder gebukt.
Opmerkelijk is dat de eigenaar van de werkdag beschrijving, Marcel Levi, zijn dagelijkse invulling geheel anders interpreteert dan het bovenstaande suggereert. De afsluitende zin van de bevat juist een positieve lading. Hij voelt zich fit en besloot recent de carrièreladder, voor zover dat nog mogelijk was, verder te bestijgen. Hij is nu CEO van een samenwerkingsverband van een vijftal ziekenhuizen. Van ondragelijke werkstress lijkt dus geen sprake te zijn. Dit levert vraagtekens op bij het concept van werkstress. Wat blijft er nog over van wat het containerbegrip wat standvastig wordt gehanteerd en in hoeverre blokkeert het onze mogelijkheden tot succes?
Allereerst moet het containerbegrip plaats maken voor een duidelijke afbakening. Er wordt veel gesproken van werkstress, waarbij gedoeld wordt op zowel stressoren als de reactie op stress als de lichamelijk gewaarwording. Onder stress kunnen we volgens de literatuur een interne spanning verstaan. Deze ontstaat wanneer de omgeving eisen stelt en dit bedreigend is doordat aan die eis niet door dit individu kan worden voldaan. Dat is het geval wanneer de eis een (al dan niet) vermeende bedreiging vormt voor de evolutionaire kerndoelen: overleving en de overleving van de genen.
Deze interne spanning ontstaat door evolutionaire reflexen. Deze reflexen zorgen nog altijd dat er voorbereidingen worden getroffen om te vechten, te vluchten of te verstijven. Het stress-responssysteem is dus een evolutionair goed, die in de tijd dat homo sapiens op aarde rondliepen bescherming boot tegen een enorm aantal concrete gevaren. De gevoelige alarmreactie was nuttig aangezien het de overlevingskans verhoogde. We worden in de twintigste eeuw echter bedolven onder nieuwe stressoren die geen betrekking hebben op overleving en voortplanting, zoals: stapel dossiers, piepende telefoons, ochtendspitsen. Door de overvloed aan stressoren blijft het alarmsystemen afgaan. Oftewel, het stress-responssyteem heeft in huidige moderne omstandigheden geen efficiëntie meer.
Desondanks deze ontbrekende efficiënte mogen we van geluk spreken dat het bestaat. Want zonder stress, het fundament onder de evolutie, zou er geen selectiedruk zijn geweest en de mens dus ook niet. Het is echter wel relatief nieuw dat een toenemend aantal mensen, zoals de cijfers aangaven, er last van hebben en er soms zelfs onder gebukt gaan. Dit door de overvloed aan moderne stressoren. Nu resteert de vraag waardoor Marcel Levi de nadelige consequenties bespaart is gebleven. Als het stress-responssysteem zo verouderd is, wanneer kunnen we dan dezelfde update aankopen als Marcel Levi in zijn bezit heeft? Op een update kan lang gewacht worden, mochten we nog een miljoen jaar leven dan heeft moeder natuur d.m.v. mutaties waarschijnlijk een nieuw systeem ontworpen. Daarbij zal het systeem van Marcel niet innovatiever zijn dan die van anderen. De vraag die beter gesteld kan worden is dus waardoor het Marcel Levi zo goed af gaat. Het Job Demands- Resources Model geeft bevlogenheid als antwoord op de vraag. Bevlogen mensen hebben de balans gevonden tussen taakeisen en energiebronnen. Taakeisen zijn de te leveren inspanningen (bijvoorbeeld werkdruk) en de energiebronnen zijn de beschikbare mogelijkheden in het werk (bijvoorbeeld autonomie). Bevlogenheid is voornamelijk het resultaat van een motivationeel proces. Het JD-R Model stelt dat de aanwezigheid van energiebronnen wegens de intrinsieke motivationele kwaliteiten zal leiden tot bevlogenheid. Bij deze positieve psychologische toestand zijn drie uitkomsten kenmerkend: vitaliteit, toewijding en absorptie. Deze uitkomsten kunnen vervolgens weer resulteren in organisatiebetrokkenheid en hoge arbeidsprestatie.
De hoge taakeisen waarmee Marcel Levi te maken krijgt, hoeven dus geen gevaarlijke stressoren te zijn als er maar een voldoende mate aan energiebronnen tegenover staat. Wanneer met die kennis in het achterhoofd wordt gewerkt zijn er ongelimiteerde mogelijkheden voor zowel organisatie als individu. Een win-winsituatie dus!
Literatuur:
• Bakker, A.B. (2001). Hoe werkomstandigheden van invloed zijn op burnout: Het WEB-model. In C.A.L. Hoogduin, W.B. Schaufeli, C.P.D.R. Schaap & A.B. Bakker (Red.), Behandelingsstrategieën bij burnout (pp. 21-39). Houten/Mechelen: Bohn Stafleu Van Loghum.
• Bakker, A. B. (2002). Bevlogen aan het werk: Hoe Nederland haar eigen energiebronnen kan creëren. Sociale Verkenningen 4: Waarden en normen (pp. 119-141). Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
• Bakker, A.B., Demerouti, E., De Boer, E., & Schaufeli, W.B. (2003). Job demands and job resources as predictors of absence duration and frequency. Journal of Vocational Behavior.
• Hoogendijk, W., & Rek, W. de. (2017) Van big bang tot burn-out. Amsterdam: Uitgeverij Balans.
• TNO. (n.d.). Werkstress, Burn-out & Verzuim in cijfers. Opgehaald op 9 mei 2017, van http://www.monitorarbeid.tno.nl/publicaties/factsheet-werkstress
• Wester, J. (2016, 23 december). De dokter verlaat zijn comfort zone. Opgehaald op 9 mei 2017, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/12/23/de-dokter-verlaat-zijn-comfort-zone-5906126-a1537952
• Zimbardo, P. G., Johnson, R.L., & McCann, V. (2010). Psychologie een inleiding (6e editie). Benelux: Pearson Benelux B.V.
Bio: Beste lezer, wat leuk dat we elkaar hier ontmoeten. Ik ben Sanne Witte en wil graag met je aan de digitale keukentafel plaatsnemen. Zo kunnen we het hebben over thema’s die ik tegenkom als ik mijn gedachten de vrije loop laat gaan. Die gedachten komen op, op basis van actualiteiten, morele dilemma’s, wetenschappelijke literatuur en ga zo maar door. Ik laat me niet graag iets op de mouw spelden en probeer met mijn aller friste blik te analyseren en afwegingen te maken. Laten we (eerste) indrukken overbruggen en een andere invalshoek innemen. Wie weet bevalt het je en komen we tot de ontdekking dat zaken toch anders in elkaar kunnen steken dan we eerst dachten!